Category: Almennt

Orð Krists eru ólík orðum faríseana á hans tíð. Hann sagði við gestgjafa sinn: „Þegar þú gerir veislu, þá bjóð þú fátækum og örkumla, höltum og blindum, og munt þú sæll verða, því þeir geta ekki endurgoldið þér….“ Lk.14.

Og farísearnir sögðu hneykslaðir: „Þessi maður tekur að sér syndara og samneytir þeim.“

Drepum svo niður í bók Walt Whitmans, Söngurinn um sjálfan mig. Þar segir í kafla 19, í þýðingu Sigurðar A. Magnússonar:

„Hér stendur borðið dúkað, málsverður handa öllum sem svelta, / Hann er handa ranglátum jafnt og réttlátum, ég á stefnumót við alla, / Ég læt ekki vanvirða neinn eða skilja útundan, / Frillan, afætan, þjófurinn eru hérmeð boðin, / Varaþykkur þrællinn er boðinn, sýfilissjúklingurinn er boðinn; Engan greinarmun skal gera á þeim og öllum hinum.“

Það hefur um langt árabil læðst að mér sú hugsun að Páll postuli hafi ekki skrifað sálminn í 1.kor.13, þar sem segir svo undur fallega um kærleikann;

„Hann breiðir yfir allt, trúir öllu, vonar allt, umber allt, og kærleikurinn fellur aldrei úr gildi.“ Svo endar þessi sígildi mannelskunnar sálmur: „En nú varir trú, von og kærleikur, þetta þrennt, en þeirra er kærleikurinn mestur.“

Það sem truflar mig er að hér eru þessi yndislegu orð um kærleikann, „hann umber allt.“ En Páll postuli umber ekki allt. Hann segir margt grimmt um fólk, hvetur til þess að trúaðir haldi sig frá ýmiskonar syndurum sem séu óværa í mannkyni.

Ég spurði eitt sinn doktor í guðfræði hvort svo gæti verið að Páll hafi ekki skrifað ljóðið. Hann svaraði að bragði: „Ekki hef ég lesið neitt um það.“

En huggun okkar smælingjanna felst í því að kærleikurinn umber allt. Elskan umber allt. Og Jesús Kristur býður öllum til veislunnar.

„Guð er kærleikur. Guð er elska. Guð er andi.“

Er það ekki undursamlegt? Jesús Kristur og hans mannelskandi andi. Góðið sjálft. Það sem spekingar aldanna hafa fundið og margir sett efst í niðurstöðum sínum.

„Hverfðu inn í sjálfan þig og horfðu.“ Plótínos skrifaði þetta. Gáfaður maður. Mér hefur liðið vel í bókum þessara spöku manna síðustu misseri. Þeir eru ótal margir og einkennast skrif þeirra af mannvináttu. Og leit til að bæta líf manna.

Sér í lagi hafa Játningar Ágústínusar fallið mér í geð. Barátta hans við sjálfan sig og elskan á Guði föður og frelsaranum Jesú Kristi. Kannski eigum við öll, sem glímum við okkar eigin sjálf, ýmislegt sameiginlegt með Ágústínusi.

En þarna eru fleiri. Miklu fleiri, menn sem helguðu sig Drottni. Menn sem krupu í auðmýkt. Krupu. En alltaf kem ég að sömu niðurstöðu. Hæst ber af öllum þessum, Jesús frá Nasaret. Boðskapur hans og mannelska er það stærsta mönnum hefir verið gefið.

Eyjólfur Kjalar Emilsson, heimspekingur, háskólaprófessor og afkastamikill þýðandi bóka grísku spekinganna, hefur gert okkur einföldum verkamönnum hér á klakanum kleift að litast um  íþessum mikilvægu bókmenntum. Spekiritum. Ekki veit ég hvort honum hefir verið þakkað það eins og ber.

Spekiritum segi ég. Ástarspeki ritum. Stefán Snævarr heimspekingur nefndi einmitt eina bóka sinna Ástarspeki. Það var samt Walt Whitman sem ég ætlaði að vitna í, bandarískt ljóðskáld. (1819 – 1892 ).

En þetta nægir í dag.

Á  dögum Abrahams grófu menn brunna. Vatnsbrunna og viskubrunna. Svo liðu aldir. Þales,  Sókrates, Plato og Aristoteles og fleiri. Í röðum, löngu fyrir okkar tímatal og áfram eftir það.

Hver með sína speki, hver með sína brunna. Því að fyrst er spýta og svo er spýta og svo er spýta í kross. Og þá fer allt að snúast.

Plotinus, 2oo árum eftir Krist,  sýnist vilja gera að jöfnu fegurðina og Góðið sjálft. Ekki er auðvelt að vera honum sammála um það. Plato, 600 árum áður, hafnaði fegurðunni fyrir Góðið.

Hann hélt kveðjuhóf og brenndi bækur sínar, leikrit og ljóð og kvaddi vini sína og fyrra líf. Hann hafði hitt Sókrates og heyrt á tal hans um viskuna og elskuna og ákvað að helga sig þeirri speki og lífsformi hennar.

Mannelskandi andi er eitt af dýrmætustu hugtökum mannamáls. Mannelskandi andi. „Guð er andi…“ Þetta orðalag, mannelskandi andi, er miklu stærra og víðfeðmara en virðist við fyrstu sýn. Í nútímanum er ekki mikið rými fyrir það.

Mynd eftir Gustave Doré í Gleðileik Dantes, kemur í hugann, þar sem skipsmenn stjaka fjölda fólks sem svamlar í hafinu kringum bátinn og reynir að komast um borð, er ýtt á kaf og drekkt.

Góðið sjálft. Aldrei hefur mér þótt orðið kærleikur lýsa elskunni sem í þeirri hugsun býr. Ástríðufull elska, „hörð eins og hel,“ hefur ekki orð á íslensku yfir þá tegund elsku sem þessir stórkostlegu hugsuðir komust að niðurstöðu um og seinna Jesús Kristur sem lifði og boðaði og gaf líf sitt fyrir til að birta mannkyni og opna því leið, opna því veg.

Hvernig svo sem litið er á söguna, þá jafnast ekkert á við komu Krists og erindis hans til mannkyns. Ekkert. Samt á kristni ekki upp á pallborðið hjá nútímanum. Í nafni nútímaþekkingar æsa allskyns trúðar sig upp og krefjast þess að kristni sé jaðarsett.

Að Góðinu sjálfu, mannelskandi andanum, sé úthýst svo að kaldlyndu öflin, völd og græðgi, nái tökum um víða veröld.  Sjálfi, egói og yfirsjálfi til fullnægingar. Á kostnað annarra. Að sjálfsögðu. Á kostnað annarra.

Litla svarta bókin, Allir heimsins morgnar, áttatíu síður, gefin út af Máli og menningu 1992 í flokki Syrtlna. Hún hefur verið í uppáhaldi hjá mér allar götur síðan og ég les hana einu sinni ári. Lauk við hana í gærkvöldi. Þetta er mögnuð bók.

Undir lok bókarinnar hittast þeir tónlistarsnillingarnir  og eiga samtal um tónlist. Sá gamli spyr þann yngri:„Hvers leitið þér, herra minn, í tónlistinni?“„Ég leita iðrunar og grátstafa,“ svaraði sá yngri.Þá bauð sá gamli hinum að gera svo vel að koma inn í kofann. Litlu síðar léku þeir saman tónverkið Grátstafinn. Hvor á sína gömbu. Þegar gömburnar tvær tóku að hljóma, horfðu þeir hvor á annan. Þeir grétu. Höfðu fundið hinn eina sanna tón.

Orðin iðrun og grátstafir gripu hug minn þegar ég las bókina í fyrsta sinn. Ég tengdi þau trúarreynslu minni. Iðrun og grátstafir.

Fyrir allmörgum árum heimsóttum við frú Ásta Jerúsalem. Við vorum á eigin vegum. Einn daginn  komum við að Grátmúrnum. Þar var margmenni. Fólk af ótal þjóðerni og hópar með leiðsögu. Við gengum nær Grátmúrnum og mér varð starsýnt á Faríseana sem réru sér með andlitið upp við múrinn. Þennan háa, gula múr.

Allir voru þeir svartklæddir. Allir með hatt. Sumir með lágan hatt, aðrir með háan hatt og mismunandi börð. Þá voru þeir allir með davíðslokka á kinnum. Fullvissir um að þeir væru miklu betri en aðrir menn. Sjálfsánægðir og sjálfsréttlátir, stífir af Móselögum og reglum. 614 reglum. Jafnvel 61

Þarna var engin kona iðrandi, hnípin, kramin. Engin karl kveinandi og hrópandi og engin Jesús Kristur.  

Hann var einsetumaður. Varð 105 ára gamall. Dó árið 300 eftir Krist. Hann var kristinn maður. Lifði trú sinni. Frásögnin af bókinni um líf hans hreif mig.

Hvað skyldi það nú vera sem hrífur við lestur um mann eins og Antóníus? Jú, það er sú hamingja og lífsfylling af trú á Guð sem líf hans mótaðist af. Lífsfylling. Það sem allir menn leita eftir. Og flestir leita annarsstaðar en í trú á himneskan föður. Trú á frelsarann Jesúm frá Nasaret.

Antóníus er sagður hafa verið einsetumaður. Heimsflóttamaður. Hvað er heimsflótti? Munkar og nunnur sem lifa í klaustrum eru gjarnan sögð heimsflóttafólk. Flóttafólk? Þar er ég ekki endilega sammála.

Ef litið er á heimsmyndina eins og hún er í dag, þá er ekki margt sem fær hjarta fólks til að gleðjast yfir. Um víða veröld er verið að drepa heilu þjóðirnar, kremja þær. Venjulegt fólk og börnin þess. Og aðrir hamast í ofsaveðri fjármagnsgræðgi og kaupæði þar sem fátt veitir lífsfyllingu.

Lífsfyllingu. Innri frið og kyrrð. Þá má segja sem svo að það sé varla mikil lífsfylling í þessu óveðri sem leiðtogar þjóða hafa komið á. Og almenningur á ekki um annað að velja en fylgja því ómannúðlega kerfi.

Þá er gott að geta farið í skjól. Skjól.

Þannig var þetta á dögum Antóníusar. Þannig er þetta enn í dag. Og sjaldan svakalegra en nú.

Og í ánægju minni með kynni af Antóníusi og litla hópnum sem Ágústínus segir frá, kom heldur illa við mig að lesa í bók Miltons um hatur hans á kaþólsku og munkareglum: 

„Meinlæta og munkahyskið allt

með sitt fánýtt ruglið, hvort sem er

kuflinn svartur, hvítur eða grár….“

(Paradísarmissir, 3. bók, 584.)

En „Paradise Lost“, er samt stórkostleg bók og þýðing  Jóns Erlendssonar á henni einskonar sigurverk og kallar á sérstaka umfjöllun sem ég er tæpast maður til.

Ég dáist samt að Antóníusi og „Höfðust þar við einhverjir þjónar þínir, fátækir í anda, en slíkra er himnaríki. Þar fundu þeir bók, er ævi Antóníusar er skráð á.“  Þetta segir í Játningum Vlll, 6.

ÉG ER ENGIN, HVER ERT ÞÚ?

,,I’m nobody! Who are you?
Are you nobody, to?“

Þannig orti vinkona mín, Emily Dickinson.

Magir koma fram fyrir Jesúm Krist með slíka hugsun:
I’m nobody!

Þá er gott að krjúpa, í einrúmi, hrópa:
Drottinn minn og frelsari.
Miskunna þú.

„Ég beygi holdsins og hjartans kné…“

Og vænti mannelskandi anda hans.

Heilags anda, huggara og hjálpara.

Það er gott að vera einn af smælingjunum.

Gott. Og fáir sem tileinka sér það.

Fáir sem finna veginn þann.

Hann er samt þarna.

Vegurinn.

Nú er aðventa.

Undanfari undursamlegra atburða.

Lokum á fárviðri græðginnar um stund.

Leitum skjóls. Krjúpum.

Beygjum holdsins kné í bæn.

Ávinningurinn kemur á óvart.

FALLHLÍF – FALLHLÍFARSTÖKK

Við vitum ýmislegt um fallhlífar. Víst er svo. Orðið var algengt á yngri árum mínum. Í stríðslvikmyndum og frásögnum styrjöldum tengdum.

Fallhlíf, eins og orðið hljómar forðar falli. Hlífir við hrapi, hindrar að maður hrapi til dauða. Hrapi, missi lífið eða annað verra.

Ég var að grúska í nýrri bók minni. Las þessa setningu og staldraði við. Þar stendur:  „But the Paraclete, the Holy Spirit, whom the Father will send in my name …“

Það var þá sem ég setti orðið Paraclete (παρακλήτι) í þýðingar forritið og þar stendur: Paraclete ,- Fallhlíf.“ Og ég varð kátur í sálinni. Ritningin segir okkur að Faðirinn í himninum vilji forða okkur frá falli, frá hrapi.

Í íslensku Biblíunni segir, Jóh. 14: „En hjálparinn, andinn heilagi, sem faðirinn mun senda í mínu nafni, mun kenna yður allt…..“

Þetta skrifa ég á aðventunni, til þeirra sem skelfast á bjargbrún. Kvíða og vanmætti. Megi þeir grípa til fallhlífar frelsarans Jesú frá Nasaret.

Undursamlegt híbýli

Í bók Stefáns Snævars, Á ekrum spekinnar, sem hann af örlæti sínu skenkti mér fyrir skömmu, rak ég augun í tilvísun hans í Halldór Laxness: „Og fegurðin mun ríkja ein.“  Þá upplifði ég margskonar viðbrögð. Neikvæð í fyrstu. Sagði við sjálfan mig, ég er ósammála þessu, þótt alla mína ævi hafi ég dáð Halldór.

Minnugur þess að Plató brenndi bækur sínar, leikrit og ljóð, fagurbókmenntir til að helga hugsun sína fræðum Sókratesar um Góðið. Sem ég hef skilið þannig að í hugsun hans og skilningi sé góðvildin, Góðið sjálft, öllu öðru fremra og efst.

Hvað setningu Halldórs Laxness varðar og nokkurra daga umhugsun þóttist ég greina Nietzsche um dauðan Guð. Þannig að nútíminn hafi hafnað Guði og tekið fegurðina fram yfir Góðið, en á leiðinni villst af vegi og orðið fast í Mammondýrkun og græðgi sem tröllríður veröldinni þessi árin og flokkast hvorki sem góðvild né fegurð. En Guð, minn himneski faðir, er mér afar kær og undursamlegt híbýli.

Nú er það svo að ég dirfist ekki að tjá um bók Stefáns Snævars.

Enda er þar orðfæri, þekking, tilvitnanir og kunnátta alltof mikil fyrir óbreyttan einfaldan verkamann.

En um önnur mið. Virðing mín, sem á undanförnum mánuðum hefur farið vaxandi á fornum manni,  Antoniusi, egypskum einsetumanni, sem sagður er hafa dáið árið 356, 105 ára gamall. Er hann sagður hafa haft mikil áhrif á svokallaðar „heimsflótta- og meinlætahugsjónir“ sem ruddu sér til rúms í kirkjunni á 4. Öld. (Játningar Ágústinusar, Vlll, 6.)

Kem að því síðar.

Týndur sonur

Meðfylgjandi mynd er af styttu Jónasar Jakobssonar.

Hún stendur í Vatnaskógi KFUM manna.

Ég gerði mér ferð fyrir allmörgum árum til að taka mynd af henni. Hugleiðing mín er ekki um styttuna. Hún er um höfund hennar, Jónas Jakobsson.

Það var fyrir tæpum sextíu árum sem ég hitti Hvítasunnumennina fyrst eins og ég hef áður skrifað.

Það var austur í Kirkjulækjarkoti í Fljótshlíð.

Ýmsir einstaklingar sýndu mér einlæga vináttu í þeim anda sem þeir lifðu lífinu. Frelsaðir fyrir Jesúm Krist og skírðir í heilögum anda. Ég var týndur sonur og fólkið sem ég mætti þar fagnaði yfir mér eins og konan sem fann týndu drökmuna sína. Allt er þetta ljóslifandi í huga mínum þessi árin.

Jónas hafði vinnustofu á Klappastíg, neðan við Hverfisgötu, í Reykjavík. Ég heimsótti hann þangað nokkur skipti. Hann var

Mjög einlægur trúmaður og talaði um Krist eins og einn af vinum sínum. Þannig voru Hvítasunnumenn í þá daga.

Þeir höfðu gert Jesú að einlægum vini sínum og hann þá.

„Þér eruð vinir mínir,…“ segir í guðspjallinu.

Og Jónas sem var allur hvítur af gifsi þar sem hann mótaði manns höfuð tók mér sem einum af sínum bestu vinum. Ég var óvanur slíkum vinahótum. Svo ræddum við málin. Ræddum trúmálin og sérstöðu þeirra manna sem mynduðu söfnuðinn í þá daga. Þau einkenndust af mannelsku. Það var notalegt að upplifa þann anda.

Ég var kominn inn úr kulda. Harðneskjulegu andrúmi. Og hin andlega útgeislun fólksins lék um mig eins og ilmur. Samtal okkar var mjög biblíulegt. Hann talaði um Krist eins og kæran vin og lærði að líta þannig á Jesúm. Tók að nálgast þá hugsun að einnig ég gæti komist í vinahópinn: „Þér eruð vinir mínir…“ stendur í guðspjalllinu og: „ …og þann sem kemur til mín, mun ég allsekki brott reka.“

Þetta ræddum við. Hann sýndi mér þolinmæði þegar ég spurði eins og kálfur og svaraði mér af einlægni. Þetta kemur upp í huga minn núna þegar Kotmót Hvítasunnumanna er nýlokið. Ég var þar í mörg ár og frú Ásta og börnin okkar. Það voru góðir tímar.

Svo tók ný kynslóð við. Henni fylgdi ekki sama tegund af elsku.

AÐ FINNA VALD SITT AUKAST

Víst geri ég mér grein fyrir því að dirfska mín er óþarflega mikil þegar ég skrifa hugleiðingar mínar hér. Ekki finn ég samt fyrir neinni valdaaukningu í því samhengi. Heldur er hvötin komin til af samúð og samkennd með almúganum sem ég er hluti af.

Spekingurinn Nietzsche, eða Nít-c, spurði: „Hvað er hamingja?“ og svaraði sjálfur:  „Að finna vald sitt aukast.“

Í grúski mínu þessi dægrin minnist ég þess hve lengi ég stansaði við þessa setningu. Síðan eru mörg ár.

Þá lagði frá mér bókina og setti heilavélina í gang. Eða kvörnina, hvað sem þar nú er. Fann út að margar hliðar eru á málinu. Ein er sú að finna getu sína aukast. Önnur er sú að fá vald yfir öðru fólki. Ofurmenni er líka afsprengi hugsunarinnar, hvar einstaklingur verður brjálaður í hugmynd um sjálfan sig. Dæmin eru því miður allmörg gegnum sögu mannkyns en í samtíð okkar er  nærtækt að nefna þær óværur, Adolf Hitler og Pútin.

Í gær endurlas ég bók Victors Frankl: „Leitin að tilgangi lífsins.“ Hvet ég fólk til að lesa hana þó ekki sé nema til að hugleiða brjálsemi Pútíns í Úkraínu. Víst er það ekki eini blóðvöllurinn, og því miður hafa alltof margir þjóðhöfðingjar notað valdeflingu sína til að kremja lífið úr almúgafólki.

Í bók Victors Frankl segir: „Helförin og öll önnur þjóðarmorð, sem framin hafa verið í aldanna rás, sanna að „einn maðurinn drottnar yfir öðrum honum til ógæfu.“

Yfirburðir Ktrist, Jesú frá Nasaret felast m.a. í orðum hans:

„Elska skaltu……náungann eins og sjálfan þig.“

Ég lýk þessari hugleiðingu með tilvísun í ritgerð Vilhjálms Árnasonar, heimspekings og siðfræðings. Það er afar góð lesning:

Við rætur mannlegs siðferðis